Araştırmacı Yazarlar | Yazarlar

MAKALE ZEKAT VE SADAKA Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla İslam, insanların yeryüzü serüvenini barış ve esenlik ile sürdürüp ahiret hayatında da saadet ve gönül hoşluğu elde etmeleri için gerekli temel ilkeleri kapsayan tek dindir. Allah (c.c.), kadın olsun erkek olsun bütün insanları yeryüzünün idarecisi ve mimarı olarak görevlendirirken onların bu kutsal görevi en güzel şekilde yapabilmeleri için ihtiyaç duyacakları prensipleri de “İslam” ile bildirmiştir. İşte zekât, insanın yeryüzü serüvenini başarıyla sonuçlandırmak için ihtiyaç duyduğu ve İslam’ın şartları şeklinde de formüle edilen temel ilkelerden biri olarak oldukça dikkate değerdir. Zekât, insanı madden ve manen arınmaya ve olgunluğa ulaştıracak mali bir ibadettir. Allah zekâtı farz kılarak zenginlere, mallarının/paralarının belirli bir kısmını her yıl düzenli olarak fakirlere, ihtiyaç sahiplerine vermelerini emretmiş; bunu fakirin hakkı ve zenginin yerine getirmesi gereken bir görevi saymıştır. Kur’an’da Allah (c.c.), takva sahiplerinin yeryüzünde güzel davranan kimseler olduğundan bahsederken “…ve mallarında muhtaç ve mahrumların hakkı vardır.” (ez-Zâriyât; 51/19) “Bunlar sahip oldukları mallarda muhtaç ve mahrumun belli bir hakkı bulunduğunu unutmazlar.” (el-Meâric; 70/22-25) diyerek daha Mekke dönemindeyken Müslümanları bu kutlu vazifeye hazırlamıştır. Bu görevi yerine getiren kişiler, zekâtın kelime anlamına da uygun olarak kendilerini ve içinde bulundukları toplumu arındırmış olacaklardır: “Onların mallarından sadaka (zekât) al. Onunla kendilerini temizlemiş ve arıtıp geliştirmiş olursun.” (et-Tevbe, 9/103) Zekâta “sadaka” da denilmektedir. Sadaka, zekâttan daha geniş olarak Allah (c.c.) için gönüllü olarak yapılan her türlü bağış ve infakı içermektedir. Özelde zekât, genelde ise sadaka İslam’ın, bireylerin ve toplumun maddi ve manevi ihtiyaçlarını karşılamalarını sağlamada sosyal yardımlaşma aracı olarak devreye soktuğu ekonomik bir sistemi de ifade etmektedir. Şüphesiz insan, sosyal bir varlık olarak içine doğduğu toplumun fertleriyle çeşitli münasebetler içindedir. Bu ilişkiler ağında kendisi de tıpkı diğer insanlar gibi alan ve veren, bir başka ifade ile istifade edip faydalanan ve katkı sunan konumundadır. İnsanın içinde bulunduğu toplumun sağlıklı bir şekilde varlığını sürdürebilmesi için, bu alışverişin belli bir denge ve uyum çerçevesinde sürmesi gereklidir. Bütün insanların insanca yaşayabileceği bir toplum hedefine sahip olan İslam, bu çerçevede, insanlar arasında varolan ekonomik farklılıkları en aza indirmek ve insanlar arasında barış ve kardeşliğin tesisinde en önemli faktör olan ekonomik dengeyi sağlamak için toplumun ihtiyaç duyduğu sosyal güvenlik kuruluşlarını da oluşturmuştur. İşte zekât ve sadaka ibadetleri ve bunlarla ilgili olarak oluşturulmuş kurumsal yapılar olan okul, köprü, aşevi, konaklama merkezleri, su kuyuları, yetimhaneler gibi sosyal içerikli hizmetler sunan hayır kurumları ve vakıflar, insanların insanca yaşamalarına bir katkı olduğu gibi, toplumsal barış ve huzur için de vazgeçilmezdir. Zekât ve sadaka ile geliştirilen bu sosyal yardımlaşma şekilleri toplumda zengin-fakir arasında varolan servet farkından kaynaklanabilecek dengesizlikleri en aza indirmek hedefindedir. İslam, servetin belli ellerde tekelleşmesine karşı tutumuyla oldukça dikkate değer bir ilkeye sahiptir. Toplumda zengin-fakir arasında oluşabilecek dengesizliği zekât ve sadaka ibadetlerine verdiği önem ile göstererek yalnızca zenginlerin değil, her ekonomik güç sahibinin kendinden daha zayıf konumda olana sahip çıkacak bir ahlaki duyarlılığı geliştirmesini beklemektedir: “…Ta ki mal, içinizden zengin olanlar arasında elden ele dolaşan bir servet hâline gelmesin…” (Haşr; 59/7) Bu hedefin gerçekleştirilmesi de öncelikle bireylerin mutluluğunu ve dolayısıyla da toplumun esenliğini sağlamaya yönelik önemli bir adımdır. İslam âlimleri, bir toplumda sadaka/infak anlayışının yeterli derecede gerçekleşmemesi neticesinde ortaya çıkabilecek toplumsal huzursuzluk ve olumsuzluklardan toplumun bütün imkân sahiplerinin sorumlu tutulacağına da dikkat çekmektedirler. Zira bir toplumda zenginlerin ve fakirlerin bulunması doğal olmakla beraber, zengin ve fakir arasındaki ekonomik farkın uçuruma dönüşmemesi, zenginin daha zengin fakirin de daha fakir düşeceği durumların oluşmaması için ekonomik durumu iyi olanın diğerini düşünerek hareket etmesi en temel insanlık görevidir. Zekât ve sadaka, insanın elinde bulunan her nimetin gerçek sahibinin Allah olduğunun hatırlanmasını sağlayan en önemli ibadetlerden biridir. Zengin olanlar, yeryüzünde çalışmalarının karşılığını elde ederken o kazancın Allah’ın lütfu ile kendilerine bağışlanmış olduğunun farkında olmalıdırlar. İşte bu farkında oluş, kişiyi varlığın esas sahibi için infaka yönlendirici bir muharrik güçtür. İnsan, Allah’ın kendine lütfettiğini yine Allah için, Allah’ın yarattığı insanlara ve mahlukata vermektedir: “De ki: ‘Şüphesiz Rabbim rızkı kullarından dilediğine bol bol verir ve (dilediğine) kısar. Siz Allah için ne verseniz, Allah onun yerine (daha iyisini) verir. O, rızık verenlerin en hayırlısıdır.” (Sebe; 34/39) İnfak eden, infak edebilme gücüne sahip oluşunun şükrünü ve minnet duygusunu duyarak yaptığı her güzel işten kalbî bir emniyet hissetmekte, Allah’ın, bir vücudun azaları gibi oldukları muhtaç kardeşlerinin ihtiyacını kendi elleriyle karşılama lütfuna mazhar olmanın huzurunu yaşamaktadır. İnsan zaaflarla malul bir varlıktır. Bilhassa dünya hayatının çeşitli nimetlerinden sayılan mal, mülk ve servet sahibi olma hırsı onun terbiye edilmesi gereken bir özelliği olarak öne çıkmaktadır. İşte zekât ve sadaka ibadeti insanı mal ve servet hırsından alıkoymaya yöneliktir. İnsan, infak ahlakıyla mal tutkusundan kurtularak özgürleşir. Böylece hem sevgisini Allah’a yöneltmiş hem de içinde yaşadığı toplumun fertlerine karşı sorumluluklarını yerine getirmiş olur. Zekât ve sadaka insanlar arasında bir ilişki, iletişim ve paylaşım aracı olarak da görülür. Zira zekât veren bir Müslüman, toplumun fakir insanlarıyla ilgilenir, kardeşleri olan muhtaç insanları arar bulur, onların yardımına koşar. Şüphesiz Hz. Peygamber (s.a.v.) de, bu yöndeki öğütleri ile Müslümanlar arası iletişimin daima canlı olması gerektiğine dikkat çekmektedir: “Bütün Müslümanlar bir kişi gibidirler; birinin başı ağrırsa hepsinin başı ağrımış olur, birinin gözü ağrırsa hepsinin gözü ağrımış olur.” (Câmiu’s-Sağîr) “Yanı başında komşusu aç iken tok yaşayan mümin olgun bir mümin değildir.” (et-Terğib ve’t-Terhîb, III. 358). Sonuç olarak zekât; bireysel kişiliğimizi geliştirip olgunlaştırıcı olduğu kadar toplumun sosyal barış ve esenlik içinde olmasını sağlayan, başka insanlar için bir şeyler yapmanın aynı zamanda kendi bireysel saadetimizin de anahtarı olduğunu öğreten önemli bir ibadettir. Allah CC selamı bereketi Rahmeti üzerinize olsun. METİN ALKAN EĞİTİMCİ YAZAR